به گزارش خبرگزاری مهر، دو اصل مهم برای درک معاهده ان پی تی مورد نظر است که در ادامه به آنها پرداخته شده است:
اصل اول: استفاده صلح‌جویانه از انرژی هسته‌ای باید برای همگان میسر باشد. کشورهای عضو معاهده در مقدمه آن تأکید می‌کنند که «منابع استعمال صلح‌جویانه از تکنولوژی هسته‌ای، از جمله هر گونه محصولات فرعی تکنولوژی که ممکن است از توسعه وسایل انفجاری هسته‌ای عاید کشورهای دارای سلاح هسته‌ای گردد، باید جهت مقاصد صلح‌جویانه در دسترس کلیه اعضای معاهده قرار گیرد.»
اصل دوم: گسترش سلاح‌های هسته‌ای به اندازه عدم شروع فرایند خلع سلاح هسته‌ای، صلح و امنیت بین‌المللی را به مخاطره می‌اندازد. تعهدات اعضای معاهده به دو دسته تعهدات مربوط به کشورهای دارنده سلاح‌های هسته‌ای و دولت‌های غیرهستهای تقسیم می‌شود.
تعهدات مربوط به کشورهای دارنده سلاح‌های هسته‌ای
طبق ماده یک معاهده، کشورهای دارای سلاح هسته‌ای موافقت می‌کنند از انتقال سلاح‌های هسته‌ای یا وسایل منفجره هسته‌ای به دریافت کننده خودداری نمایند و از انتقال کنترل بر این قبیل سلاح‌ها و وسایل نیز منع شده‌اند. کشورهای دارای سلاح هسته‌ای اجازه دارند که سلاح‌های هسته‌ای خود را در مناطقی خارج از سرزمین خود که به موجب موافقت‌نامه‌های بین‌المللی مشمول ممنوعیت نباشد، مستقر سازند. ماده 5، اقداماتی را پیش‌بینی کرده است که به موجب آن اعضای دارای سلاح هسته‌ای، منافع بالقوه حاصله از استفاده صلح‌جویانه از انفجارات هسته‌ای را در اختیار کشورهای غیرهستهای قرار دهند که این امر "بر اساس عدم تبعیض خواهد بود و هزینه‌ای که در این کشورها بابت وسایل منفجره به کار رفته، مطالبه می‌شود." طبق ماده 6، اعضای دارنده سلاح‌های هسته‌ای موافقت می‌کنند که با حسن نیت، مذاکرات درباره اقدامات مؤثر مربوط به قطع مسابقه تسلیحات هسته‌ای را در یک تاریخ نزدیک و نیز خلع سلاح هسته‌ای ادامه دهند.
ماده 6، سنگ بنای تعهدات حقوقی است، چون همانطوری که در معاهده مقرر شده است، از طریق فرایندهای قانونی کشورهای عضو پذیرفته شده است. تعهد به خلع سلاح، همچنین توجه اصلی کنفرانس‌های بازنگری NPT که هر پنج سال یکبار برگزار می‌شود، بوده است.
مروری بر سابقه مذاکراتی این ماده، درک روشنی را از نیات اولیه کشورهای هسته‌ای از پذیرش چنین ماده‌ای به دست می‌دهد.
ایالات متحده و شوروی سابق ترجیح می دادند که جز در مقدمه معاهده، رابطه‌ای با خلع سلاح هسته‌ای در متن معاهده ایجاد نکنند. از طرف دیگر، کشورهای فاقد سلاح هسته‌ای به دنبال چنین رابطه‌ای بودند. به این دلیل، پیشنهادات متعددی از سوی برخی از کشورها مطرح شد که مورد پذیرش ایالات متحده قرار نگرفت. برای حل این مشکل، مکزیک تعهدی را مبنی بر "پیگیری مذاکرات با حسن نیت" درباره قطع آزمایش‌های هسته‌ای، توقف ساخت سلاح‌های هسته‌ای، انهدام سلاح‌های هسته‌ای و وسایل انتقال آنها پیشنهاد کرد. برزیل نیز پیشنهاد مشابهی را ارائه داد.
در پایان، ایالات متحده و شوروی (سابق) فقط تعهد مذاکره با حسن نیت برای توقف مسابقه تسلیحات هسته‌ای و خلع سلاح هسته‌ای بدون اشاره به هیچگونه اقدامات خاصی را پذیرفتند.
تعهدات مربوط به کشورهای فاقد سلاح هسته ای
طبق ماده دو، هر یک از کشورهای گروه فوق تعهد می کند که هیچ سلاح هسته ای یا سایر مواد منفجره را دریافت و کنترل ننماید و برای تولید این قبیل سلاح ها یا وسایل، تقاضای کمک ننموده و آن را دریافت نکند. بند یک ماده سه نیز این کشورها را متعهد می سازد که نظام پادمان های آژانس بین المللی انرژی اتمی را جهت جلوگیری از انحراف انرژی هسته ای از استفاده صلح جویانه به سلاح هسته ای یا وسایل منفجره هسته ای بپذیرند.
بررسی دیگر مواد مهم معاهده
در بند سه ماده 9 معاهده، کشور دارای سلاح هسته‌ای چنین تعریف شده است: «کشوری که قبل از اول ژانویه 1967، سلاح هسته‌ای یا سایر وسایل منفجره هسته‌ای را تولید ومنفجر کرده است.» از این رو، 5 کشور مشمول این تعریف قرار گرفتند: ایالات متحده آمریکا، شوروی (سابق)، انگلستان، فرانسه و چین.
سه کشور اولی از آغاز عضو NPT بودند، ولی فرانسه و چین تا دو دهه بعد به این معاهده نپیوسته بودند و وقتی پیوستند، ترکیب 5 کشور دارای سلاح هسته‌ای عضو NPT همانند ترکیب 5 کشور عضو دائم شورای امنیت شد که همان فاتحان جنگ جهانی دوم بودند. در ماده 4 معاهده، به «حق مسلم» توسعه انرژی هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز اشاره شده است. کشورهای فاقد سلاح هسته‌ای هنگام مذاکره بر سر معاهده، خواستار عدم ایجاد مانع در توسعه قدرت هسته‌ای به ازای تعهد عدم کسب سلاح و اجرای پادمان‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بودند. از اینرو، ماده 4 را بعنوان یک عامل متعادل کننده تعهد عدم کسب سلاح توسط خود قلمداد می‌کردند.
نظر شما